Xawery Dunikowski – rzeźbiarz i artysta, którego historię musisz poznać

Xawery Dunikowski to rzeźbiarz i malarz. Urodził się w Krakowie w 1875 roku. Przez całe życie poszukiwał oryginalnych rozwiązań w sztuce – początkowo inspirował się innymi, ale przede wszystkim próbował odnaleźć swój niepowtarzalny styl. Zmarł w 1964 roku w Warszawie. Dowiedz się więcej o życiu i drodze twórczej Xawerego Dunikowskiego.

O czym przeczytasz w artykule?

• Xawery Dunikowski – życie
• Sztuka Xawerego Dunikowskiego
• Xawery Dunikowski Tchnienie
• Inne dzieła Xawerego Dunikowskiego

Xawery Dunikowski – życie

Polski rzeźbiarz i malarz urodził się w Krakowie w rodzinie kolejarza. Uczył się w Szkole Technicznej w Warszawie. W 1896 roku wyjechał na studia do Szkoły Sztuk Pięknych, a po nich wrócił do Warszawy, gdzie objął stanowisko profesora rzeźby w Szkole Sztuk Plastycznych.

W 1905 roku Dunikowski Xawery postrzelił malarza Wacława Pawliszaka, który wcześniej chciał spoliczkować rzeźbiarza. Nie zdążył. Dunikowski błyskawicznie wyciągnął broń, strzelił, a wskutek odniesionych obrażeń Pawliszak zmarł. Xawery Dunikowski został zwolniony z aresztu, a sprawa skończyła się karą więzienia w zawieszeniu. Uznano bowiem, że rzeźbiarz działał w obronie koniecznej.

W 1914 roku Dunikowski Xawery wyjechał do Londynu. Późniejsze lata spędził w Paryżu, gdzie jego czas pochłonęła Francuska Legia Cudzoziemska. W 1923 roku powrócił do ojczyzny. Objął katedrę rzeźby w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych.

Xawery Dunikowski został aresztowany w 1940 roku przez hitlerowców. Czas okupacji spędził w obozie w Oświęcimiu. Po wojnie prowadził katedrę rzeźby w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, co trwało od 1946 do 1955. W 1959 kierował Wydziałem Rzeźby i Architektury w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych. W warszawskiej Królikarni znajduje się Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego, gdzie jest duża część dorobku rzeźbiarza.

Życie Xawerego Dunikowskiego:

• Urodził się w Krakowie w rodzinie kolejarza,
• W 1896 roku wyjechał na studia,
• Po ich ukończeniu objął w Warszawie stanowisko profesora rzeźby w Szkole Sztuk Plastycznych,
• W 1905 postrzelił malarza Wacława Pawliszaka, który zmarł wskutek odniesionych obrażeń. Ksawery Dunikowski uniknął jednak pozbawienia wolności, a dostał karę w zawieszeniu,
• Francuska Legia Cudzoziemska – wstąpił do niej, jednak został szybko zwolniony ze względu na słaby stan zdrowia,
• W 1940 został aresztowany przez hitlerowców,
• Po wojnie działał w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie,
• W Warszawie znajduje się duża część jego dzieł.

Sztuka Xawerego Dunikowskiego

Początek drogi twórczej Xawerego Dunikowskiego wiązał się z widocznym wpływem rzeźb europejskich, przede wszystkim Rodina. W okresie tym nauczycielem rzeźbiarza był Konstanty Laszczak. Artysta przejął od niego formułę rzeźby polegającą na tworzeniu takiej formy, która niejako wtapia się w otaczającą przestrzeń.

Początek lat XX był czasem, kiedy Xawery Dunikowski stworzył własny styl. Zerwał wtedy ze sposobem tworzenia dzieł inspirowanym Rodinem. To właśnie w tym czasie powstały wybitne, popularne dzieła Dunikowskiego, czyli Tchnienie i Fatum. W rzeźbach tych artysta rezygnuje z detali na rzecz kanciastej, abstrakcyjnej formy.

Sztuka Xawerego Dunikowskiego nie zawsze znajdowała poparcie i zrozumienie. Pierwsza wystawa artysty odbyła się w 1902 roku w Krakowie. Jego prace określano mianem straszydeł, ale znalazły też poparcie, na przykład u krytyków.

Dunikowski był pod wpływem samego Stanisława Przybyszewskiego i głoszonych przez niego poglądów. Artysta nawoływał do zerwania z zasadami.

Pobyt w Paryżu wiązał się z powstawaniem rzeźb o geometrycznych formach, bliskich abstrakcji. W tamtym czasie powstały dzieła takie jak Grobowiec Bolesława Śmiałego czy Autoportret (Idę ku słońcu). Na czas dwudziestolecia międzywojennego przypada cykl podobizn wybitnych Polaków – powstał wtedy między innymi Pomnik Mikołaja Kopernika.

Życie w Oświęcimiu wpłynęło na dzieła, które tworzył Dunikowski. Rzeźbiarz namalował kilka obrazów olejnych, w których wykorzystał nasycone barwy. Ruszty, Boże Narodzenie w Oświęcimiu czy Droga do wolności – to właśnie te dzieła stały się próbą rozliczenia z koszmarem życia w obozie.

Xawery Dunikowski był artystą temperamentnym, o trudnej osobowości. Dążył do wyrażania swojej artystycznej myśli, a jednocześnie zderzał się z realiami życia w komunistycznym państwie. Musiał więc łączyć własne przekonania z tym, co narzucał system. Wielokrotnie jego projekty były odrzucane, ale czasem działalność artysty doceniano nagrodami.

Sztuka Xawerego Dunikowskiego:

• W początkowym okresie twórczości Dunikowski korzystał z inspiracji stylem Rodina,
• Szybko zaczął jednak poszukiwać własnej drogi, również pod wpływem Stanisława Przybyszewskiego,
• Sztuka Dunikowskiego przez wiele osób nie była doceniania, a rzeźby określano nawet straszydłami,
• Czas spędzony w Oświęcimiu wpłynął na sztukę artysty, przede wszystkim na obrazy – stworzył kilka dzieł wyróżniających się nasyconymi barwami i traktujących o koszmarze życia w obozie,
• Twórca chciał podążać własną drogą, a jednocześnie musiał tworzyć po wojnie zgodnie z obowiązującym systemem.

Xawery Dunikowski Tchnienie

Tchnienie to jedno z najpopularniejszych dzieł, które stworzył Dunikowski. Rzeźbiarz wykonał je w 1903 roku, kiedy to zerwał ze stylem rodinowskim, a zdecydował się poszukiwać własnej drogi.

Ksawery Dunikowski zdecydował się na zastosowanie nieco abstrakcyjnej formy. Dzieło składa się z kanciastych brył, które są uproszczone. Tchnienie Dunikowskiego przedstawia problem powoływania nowej formy podczas aktu twórczego. Dzieła są więc autotematyczne. Widoczna jest w nich fascynacja powołaniem do życia. Tchnienie Dunikowskiego odwołuje się również do motywu macierzyństwa.

Podobną tematykę ma Fatum, a obydwie te rzeźby zestawić można z wcześniejszym dziełem artysty. Prometeusz, bo o nim mowa, powstał w 1898 roku. Ta ekspresyjna rzeźba była zapowiedzią nowej tematyki, którą podjął Xawery Dunikowski. Prometeusz, któremu demon zła wydziera serce, może być rozumiany jako walka artysty ze sztuką.

• Tchnienie Dunikowskiego wiąże się z tematem powoływania do życia nowej formy podczas aktu twórczego. Dzieło powstało, kiedy artysta zerwał z rodinowskim stylem, a postanowił poszukać własnej drogi.

Inne dzieła Xawerego Dunikowskiego

Dunikowski po wyrzuceniu z Francuskiej Legii Cudzoziemskiej, wszedł w środowisko artystyczne skoncentrowane wokół dzielnicy Montparnasse. To w Paryżu artysta poznał króla fryzjerów Antoniego Cierplikowskiego. Ekscentryczny, popularny artysta wspierał finansowo Dunikowskiego, a w zamian za to uczył się u niego rzeźbić. Xawery wykonał dla Cierplikowskiego kopię rzeźby Fatum, która znajduje się na rodzinnym grobie fryzjera.

Finansowy sukces Dunikowski odniósł dzięki figurom kobiet. Amerykanka I, Amerykanka II, Francuzka – rzeźby te przedstawiają kobiety, które pozowały Xaweremu. Artysta zastosował w nich popularną wtedy stylistykę art déco.

W 1925 roku Ksawery Dunikowski otrzymał zlecenie na cykl Głowy Wawelskie. Rzeźby miały ozdobić Salę Poselską krakowskiego Wawelu. Ostatecznie jednak nie zostały zamontowane w kasetonach. Rzeźby obejmowały między innymi polskich królów czy wieszczów. W 1954 roku artysta rozpoczął kontynuację projektu. Tworzył wtedy podobizny osób ze świata sztuki, nauki i polityki.

Inne dzieła Xawerego Dunikowskiego:

• Fatum – kopię tej rzeźby Dunikowski wykonał dla swojego przyjaciela Antoniego Cierplikowskiego,
• Amerykanka I, Amerykanka II, Francuzka – rzeźby przyniosły artyście sukces, również finansowy,
• Głowy Wawelskie – to cykl, który miał zdobić Salę Poselską na Wawelu; rzeźby nie zostały jednak wykorzystane.