Zaha Hadid – historia wybitnej architekt i budynki, o których świat nie zapomni

Raptem niecałe trzy lata temu świat obiegła tragiczna wiadomość o śmierci Zahy Hadid — jednej z najwybitniejszych światowych architektów i niewątpliwie najbardziej znanej kobiety w tym zawodzie. Urodzona w Iraku, brytyjska architekt była zwolenniczką architektury dekonstrutiwizmu, a na jej koncie znajdują się projekty ponad 950 budynków w 44 krajach i wyjątkowo długa lista prestiżowych nagród, w tym nagroda Pritzkera. Całym swoim życiowym dorobkiem, jak i nieprzejednaną postawą, Zaha Hadid udowodniła, że „architektura nie jest już dłużej wyłącznie światem mężczyzny”. Jak kształtowała się droga genialnej architekt do sukcesu, poczynając od dzieciństwa, aż po osiągnięcie statusu ikony i diwy świata architektury?

O czym przeczytasz w artykule?

• Wczesne życie i kariera
• Złe dobrego początki
• Złote lata
• Z perspektywy czasu...
• Słynne projekty Zahy Hadid

Wczesne życie i kariera

Zaha Hadid urodziła się na początku lat 50. w złotych latach współczesnego Iraku. Rodzice Zahy, ludzie o liberalnym światopoglądzie, wychowali ciekawą świata i pewną siebie dziewczynkę, która już w wieku 11 lat zdecydowała, że chce zostać architektem. A jak to bywa u osób o silnej osobowości — jak powiedziała, tak też zrobiła.

Tytuł licencjata z matematyki Hadid uzyskała na American University w Bejrucie w Libanie, a następnie, w 1972 r. wyjechała do Londynu, aby tam rozpocząć studia na Architectural Association School of Architecture — głównym ośrodku architektonicznej myśli postępowej w latach 70. Świeżo po trudnych i pracowitych studiach młoda Pani architekt dostała pracę jako partner w biurze architektury metropolitalnej, a już w 1979 roku otworzyła własną firmę z siedzibą w Londynie — Zaha Hadid Architects (ZHA).

W 1983 r. zdolna i ambitna Hadid zyskała sobie uznanie na arenie międzynarodowej, dzięki zwycięskiemu konkursowi na The Peak Club w Hongkongu. Nagrodzony projekt na „poziomy wieżowiec”, chociaż ostatecznie niezrealizowany, niejako ustanowił estetykę młodej architekt — ostre, geometryczne wzory sprawiały wrażenie rozdrobnionych i pełnych ruchu, a całość budynku prezentowała się niemalże niestabilnie. To zamiłowanie do fragmentarycznego stylu doprowadziło Hadid do połączenia sił ze znaną, nowojorską grupą architektów określanych jako „dekonstruktywiści”. Lata 80. i wczesne lata 90. upłynęły odważnej i często ponoć nieustępliwej architekt pod znakiem radykalnych projektów — chociaż nowatorskich i docenianych, to niestety nigdy niezrealizowanych.

• Zaha Hadid już w wieku 11 lat miała powiedzieć, że planuje zostać architektem, późniejsze studia na wydziale architektury tylko ją w tym utwierdziły,
• Chociaż jej wczesne projekty budziły zachwyt i zdobywały prestiżowe nagrody, nie znaleźli się w tamtych czasach ludzie wystarczająco odważni na ich realizację,
• Z tego powodu Hadid zaczęła być znana jako „papierowy architekt ” - oznacza to mniej więcej tyle, że jej projekty były zbyt awangardowe, aby wyjść poza fazę szkicu i faktycznie zostać wybudowane,
• Chociaż niezrealizowane, wczesne projekty światowej sławy architekt do dziś stanowią często eksponowane dzieła sztuki w największych światowych muzeach.

Złe dobrego początki

Pierwszy duży budynek, który wyszedł spod ręki Hadid, został wybudowany pomiędzy 1993 a 1994 rokiem — była to mała remiza strażacka o licznych nieregularnych kątach w Weil am Rhein w Niemczech. W tym samym roku kariera młodej architekt zdawała się w końcu bliska przełomu — jej projekt nowego Cardiff Bay Opera House w brytyjskim regionie Walii został wybrany do budowy. Niestety, ostatecznie fundator projektu, brytyjska National Lottery, wycofała się ze swojego zobowiązania — widocznie odważna, pełen ostrych kątów wizja nowej opery ostatecznie nie wzbudziła wystarczającego zaufania, by podjąć decyzję o jej sfinansowaniu i realizacji.

Były to ciężkie czasy dla Hadid, w których, jak sama później przyznała, nieraz myślała o porzuceniu architektury na dobre. Na szczęście, mniej więcej w tym samym czasie, jej nowatorskie projekty zaczęły gromadzić coraz większe grono wielbicieli. Chociaż wciąż zdarzały się głosy zwątpienia i niezrozumienia, kolejne propozycje spod ręki genialnej architekt były przyjmowane z coraz większym zachwytem.

• Z czasem plany zaczęły zamieniać się w rzeczywistość i Hadid zaprojektowała wyjątkową skocznię narciarską Bergisel w pobliżu Innsbrucku w Austrii oraz garaż i stację tranzytową na przedmieściach Strasburgu we Francji, która to później otrzymała nagrodę Mies van der Rohe od Unii Europejskiej.
• Zamiłowanie Hadid do licznych kątów świetnie oddaje jej własne stwierdzenie; ”skoro jest 360 stopni, nie widzę powodu, by ograniczać się do jednego”,
• Chociaż pierwsze projekty zdolnej architekt zaczęły w końcu być wybierane do realizacji, wciąż borykała się z głosami zwątpienia i niezrozumienia dla swoich prac,
• Z biegiem czasu grono wielbicieli architektury Zahy Hadid stale się powiększało, co pozytywnie wpłynęło na odbiór jej projektów przez szeroko pojętą opinię publiczną.

Złote lata

XXI wiek okazał się łaskawszy dla Zahy — nowoczesne technologie umożliwiły realizację jej odważnych projektów, a nazwisko Hadid stało się znane i podziwiane przez międzynarodowe środowisko związane z architekturą. W 2004 r. nowatorskiej architekt przypadła najbardziej prestiżowe z możliwych wyróżnień — nagroda Pritzkera. Co więcej, Hadid była pierwszą kobietą, która osiągnęła taki zaszczyt. Kolejne wyróżnienia — Order Imperium Brytyjskiego, a następnie Królewski Złoty Medal w 2016 roku, raz na zawsze zapewniły jej miejsce w szeregach zasłużonych dla architektury.

• Zaha Hadid wyryła swoje imię głęboko w historii dzięki swoim wyjątkowym projektom i przełomowym osiągnięciom.
• Chociaż jej droga nie była usłana różami, swoją bezkompromisową postawą i pracowitością wyrobiła sobie szacunek i uznanie w wielu kręgach, często również w tych, gdzie wcześniej do głosu nie dochodziły kobiety.

Z perspektywy czasu...

Mimo że Zaha Hadid odeszła niespodziewanie w 2016 w wieku 66 lat, jej biuro projektowe — Zaha Hadid Architects — założone w 1980 roku w Londynie, przetrwało i do dziś realizuje odważne koncepcje i projekty w duchu Hadid. Chociaż budowa na początku lat 90 gmachu straży pożarnej przy fabryce firmy Vitraw w Niemczech uważana jest za przełomowy punkt w karierze Hadid, do nowoczesnej wizji architektury, jaką zawzięcie przed sobą kreowała, dojrzeć musieli zarówno jej fani, jak i inwestorzy.

Dla wizjonerki, której projekty daleko wyprzedzały ówczesną epokę w architekturze, brak zrozumienia jej twórczości bywał trudny. Pocieszenie stanowiły za to liczne wygrane w konkursach międzynarodowych — nagroda Pritzkera (2004), Miesa van der Rohe (2003) i Stirlinga (2010) to tylko niektóre z nich. O tym, że Zaha Hadid była postacią wyjątkową, świadczą nie tylko jej prace — również w życiu prywatnym była indywidualistką o bezkompromisowej postawie. Mawiała - „Stawiam wyzwanie normom i przyzwyczajeniom” i tak też czyniła — nie miała męża, ubierała się po swojemu i znana była z ekstrawaganckiego sposobu bycia.

• Chociaż dziś prace Zahy Hadid cieszą się ogólnoświatowym podziwem i uznaniem, a jej biuro projektowe działa na najwyższych obrotach, to właśnie nieprzejednana postawa i siła charakteru pozwoliły wybić się tej wyjątkowej kobiecie w zdominowanym przez mężczyzn świecie architektury.

Słynne projekty Zahy Hadid

Patrząc na budynek zaprojektowany przez genialną architekt, trzeba nie tylko wyobraźni, ale i zdolności intelektualnych, by rozszyfrować zakodowaną w nim zagadkę. Pozornie przypadkowy zbiór symboli i elementów to tak naprawdę przemyślana gra konwencjami, która stawia przed nami wyzwanie, na którego końcu zrozumiemy, jak poszczególne części budynku kształtują zaskakująco spójną całość. Można by rzec, że projekty Hadid niosą w sobie siłę właściwą dla dzieła sztuki — zaskakują, przeczą prawom fizyki a, przede wszystkim, zachwycają — oto parę na to przykładów:

• Gmach straży pożarnej przy fabryce mebli Vitra należy do jednych z najwcześniejszych realizacji projektów Hadid. Sylwetka budowli jest niezwykle dynamiczna i chociaż wykonana z ciężkiego betonu, prezentuje się niezwykle lekko i żywo. Dziś służy jako ekskluzywny pawilon wystawowy.
• Muzeum MAXXI wybudowane w Rzymie w 2009 r. stanowi zupełne przeciwieństwo klasycznej, włoskiej architektury — betonowy wąż, jak czasem określane jest muzeum, nie ma swojego jasno określonego kształtu i stanowi przykład nowoczesnej architektury najwyższych lotów.
• Muzeum Transportu Riverside w Glasgow leży w samym sercu rozległego miejskiego nadrzecza. Koncepcja Zahy Hadid zakładała, że budynek będzie działał jako tunel łączący miasto i rzekę. W końcowym punkcie konstrukcji o przyciągającym wzrok, „zygzakowatym” dachu znajduje się kawiarnia i centrum rozrywkowe ze wspaniałą panoramą Glasgow.
• Centrum Hejdara Alijewa w Baku uważane jest za jedną z głównych atrakcji turystycznych miasta i stanowi symbol współczesnego Azerbejdżanu. Kształt budynku przywodzi na myśl unoszącą się znad ziemi krętą drogę w kierunku nieba, która falującym ruchem stopniowo wraca na swoje miejsce.
• Usytuowany w południowej części Moskwy, Dominion Office Building został zaprojektowany jako miejsce pracy, w którym kluczowe znaczenie ma mieć interakcja pomiędzy poszczególnymi jego użytkownikami. Nie jest więc przypadkiem, że zarówno z zewnątrz, jak i wewnątrz budynek przywodzi na myśl nachodzące na siebie klocki domino.